Śląska Święta (1/2)
Ślub Jadwigi Śląskiej z Henrykiem. Manuskrypt z 1353 r.
W XIII wieku miały miejsce trzy mongolskie najazdy na Europę. Pierwszy z nich z początku 1241 roku spustoszył tereny Polski; polskie rycerstwo stawiło czoła napastnikom w bitwie pod Legnicą, w której poległ polski książę Henryk Pobożny. Drugi najazd miał miejsce na przełomie 1259 i 1260 r., a trzeci na przełomie 1287 i 1288 r.
Stan państwa po najazdach przedstawiał się tragicznie, kraj był złupiony (w czasie drugiego najazdu uległy najeźdźcom tak potężne miasta jak Sandomierz czy Kraków), naród wykrwawiony, wiele miejscowości zostało spalonych, uprowadzono dziesiątki tysięcy kobiet (w czasie drugiego najazdu uprowadzono najprawdopodobniej ok. 21.000 dziewcząt[1]), zniszczona została tkanka społeczna i powiązania gospodarcze. Przed polskimi władcami (książę Leszek Czarny, a po nim król Władysław Łokietek) powstał do rozwiązania problem ułożenia na nowo stosunków handlowych i organizacji życia społecznego. Rozpoczął się proces kolonizacyjny; dla podźwignięcia miast sprowadzono kupców i rzemieślników niemieckich, którym nadawano specjalne przywileje; to z nimi pojawiły się gildie rzemieślników, snycerzy, rzeźbiarzy. Miasta otrzymały na wzór miast niemieckich samorządy. Odbudowa kraju postępowała także w sztuce. Wiele zabytków z tamtego czasu mimo, że tworzona była na terenie Polski i na zlecenie polskich możnowładców, piastowskich książąt czy królów, zaliczano do sztuki niemieckiej.
Pierwszy najazd mongolski stał się przedmiotem ciekawych przedstawień sztuki średniowiecznej, które zachowały się do dziś. Chciałbym przedstawić dwa z nich, które możemy uznać za interesujące z punktu widzenia tematu naszej książki.
Na początek manuskrypt z 1353 r. stanowiący biografię świętej Jadwigi z Andches (św. Jadwigi Śląskiej), matki poległego pod Legnicą księcia Henryka Pobożnego. Manuskrypt został zamówiony w 1353 roku przez księcia Ludwika I Legnickiego i Brzeskiego, którego Jadwiga była przodkiem. Nie znamy autora tego dzieła.
Manuskrypt rozpoczynają dwie karty z genealogią rodu Jadwigi. Kolejne karty zawierają po dwie iluminacje z łacińskimi objaśnieniami. Rysunki i teksty opowiadają o życiu i czynach św. Jadwigi Śląskiej: widzimy jej pochodzenie, ślub z księciem Henrykiem I Brodatym, fundowanie domów zakonnych, pomaganie biednym, wreszcie śmierć. Kilka iluminacji z początkowych kart przedstawia sceny z bitwy pod Legnicą i śmierć jej syna.
Po śmierci Ludwika I Legnickiego i Brzeskiego, manuskrypt znajdował się w klasztorze w Trzebnicy i był uznawany za dzieło samej świętej; dziś wskutek historycznych zawirowań znajduje się w Los Angeles w Stanach Zjednoczonych – w zbiorach The J. Paul Getty Museum. Na stronie internetowej muzeum można w dużym zbliżeniu podziwiać cały manuskrypt składający się z 35 kart i przeczytać objaśnienia do każdej z nich[2].
CDN
[1] Liczbę podaję za: Tadeusz Jaroszyński, Malarstwo polskie, St.Petersburg ca.1910, s.3.
[2] Zob. http://www.getty.edu/art/collection/objects/4019/unknown-maker-the-battle-of-liegnitz-the-beheading-of-heinrich-and-his-soul-carried-by-angels-to-heaven-silesian-1353/?artview=dor696214&dz=0.4936,0.3764,1.01, [13.03.2020r.]