Franciszek Lanci.
„Kolce – Tygodnik Humorystyczno-Satyryczny Ilustrowany” wychodził w latach 1871-1914 r. (z dwuletnią przerwą na początku XX wieku). Redakcja mieściła się w Warszawie. Przez pierwszy rok tytuł ukazywał się jako dwutygodnik, a od 1872 r. jako tygodnik z ilustracjami. Wśród współpracowników byli m.in. Bolesław Prus, Michał Bałucki i Adam Asnyk. Na przestrzeni lat czasopismo współpracowało również z wieloma ilustratorami specjalizującymi się w rysunku humorystycznym.
Pierwsza ciekawa opowieść obrazkowa ukazała się w numerze Nr 87 (6 grudnia 1873r.) i zatytułowana była „Kankieta pana Pentelki czyli romans w 24 obrazkach”. Pracę opublikowano na dwóch stronach, przy czym na stronie drugiej pojawił się tytuł „Dalszy ciąg kankiety pana Pentelki czyli romans w 24 obrazkach” Autorem historyjki był FRANCISZEK LANCI (wł. Francesco Maria Lanci,ur. 1799 w Fano, zm. 12 listopada 1875 w Warszawie).
Franciszek Lanci, ” Kankieta pana Pentelki czyli romans w 24 obrazkach” str. 1, 1873 
Franciszek Lanci, ” Kankieta pana Pentelki czyli romans w 24 obrazkach” str. 1, 1873
Lanci był polskim architektem pochodzenia włoskiego. Do Polski przybył w roku 1825 zaproszony przez rodzinę Małachowskich. W latach 1836-1840 na zlecenie Edwarda Raczyńskiego (o którym będę wspominał przy okazji wydania pamiętników Paska) zaprojektował i wzniósł Złotą Kaplicę w Poznaniu. Jego dorobek architektoniczny stawia go w rzędzie najwybitniejszych naszych architektów XIX wieku, na liście jego realizacji są tak ważne dla polskiej kultury obiekty jak: lewe skrzydło pałacu w Wilanowie, przebudowa zamku w Będzinie, przebudowa kaplicy Potockich w Katedrze na Wawelu czy wspomniana Złota Kaplica w Poznaniu. Franciszek Lanci w czasie pracy architekta poznał polską arystokrację, miał liczne znajomości, był bywalcem salonów. W latach 1842-1850 artysta stworzył cykl karykatur przebywając na dworach w Krzeszowicach, Nieborowie, Wilanowie oraz Dreźnie.
Na karykaturach przedstawił znanych polskich arystokratów; część z rysunków jest uzupełniona tekstami – komentarzami. Na portalu aukcyjnym Art.Info możemy przeczytać informację o karykaturach Lanciego i okolicznościach ich powstania, zobaczyć niewyraźne reprodukcje[1].
Autorzy notki ze wspomnianego portalu aukcyjnego powołują się na ciekawą informację z 1849 roku zawartą w nieformalnej gazetce wilanowskiej „Dzwon Niedzielny”, która pisała o Lancim: „że różnego rodzaju umie tworzyć dziwy, on nie tylko pięknie buduje i rysuje, on jeszcze bawi, śpiewa i tańcuje”[2].
Autorzy konkludują, że karykatura w twórczości artysty, nie była:
„jedynie krótkim epizodem w karierze architekta, ale stałym, niemal dziesięcioletnim, elementem jego salonowej aktywności. Każe to spojrzeć na Lanciego jako na jednego z prekursorów karykatury polskiej. Ten gatunek był chętnie uprawiany na dworach polskich magnatów już pod koniec XVIII stulecia, a jego apogeum przypadło na przełom XVIII i XIX wieku. W tym czasie tworzyli Jan Piotr Norblin, Jan Damel, Aleksander Orłowski, Michał Płoński oraz kilku niewybrednych anonimów”[3].
Jak się okazuje, rysownicza pewność ręki, zdolność do karykatury spowodowała, że Lanci zainteresował się – o czym warto przypomnieć – także opowieściami obrazkowymi.
Jak Państwo zauważycie, bohaterowie tej książki to często ludzie młodzi, a nawet bardzo młodzi, artyści u progu kariery; tymczasem Lanci, gdy rozpoczął współpracę z „Kolcami” i narysował „Pana Pentelkę” miał lat… 74! [4].
„Kankieta Pana Pentelki” to praca ważna; w rysunku Lanci przypomina Kostrzewskiego; w treści utwory Artura Bartelsa i „Jedynaczka”. Historyjka nie wyróżnia się co prawdą oryginalnością: to znana nam już tematyka podróży na wieś, by uwieść kobietę (w tym przypadku: mężatkę). Dzieło Lanciego, zwraca uwagę czymś innym – to opowieść będąca krokiem dalej w budowaniu scenariuszy opowieści obrazkowych. A to dlatego, że historyjka mając swój początek, rozwinięcie i zakończenie rozwija się w ciągu doby, a więc w krótkim czasie; nie jest więc satyrą o życiu nieudaczników z różnymi migawkami z ich życia (jak to ma miejsce z bohaterami opowieści Bartelsa czy „Jedynaczków” Kostrzewskiego i Kunickiego), ale dramatem zamykającym się w krótkiej jednostce czasu.
CDN
[1] Zob. (https://artinfo.pl/dzielo/franciszek-maria-lanci-1799-fano-1875-warszawa-jozef-szymon-kurowski-1809-krakow-1851-krakow [5.02.2021/
[2] Zob. nota na stronie www. portalu aukcyjnego Art.Info, tamże.
[3] Tamże,
[4] początkowo myślałem, że opowiastki obrazkowe w „Kolcach” rysował syn Franciszka Lanciego – Witold Lanci, również architekt; jednak rysunki są podpisane przy nazwisku autora literą imienia „F” lub całym imieniem „Franciszek”.